Iverson: NBA Tarihi'nin En Siyah Oyuncusu

Iverson bir daha NBA'de oynayamayacakmış gibi görünüyor. 2 senedir herhangi bir NBA takımında oynamak istediği konuşuluyordu. İflas ettiği, çok fazla borcu olduğu açıklandığından beri ise herhangi bir rolü kabulleneceği, hatta NBA'e gitmek için D-League'de bile top sektirebileceği söyleniyor. Kazandığı yüz milyonlarca doları(1) başta kumar olmak üzere pek çok farklı bağımlılığı (parti, arkadaşlar, uyuşturucu, aile...) yüzünden kaybetti. Lakers'la, Boston'la, Dallas'la oynayabileceği dedikoduları boş çıktı. Muhtemelen Dominik Cumhuriyeti'ne gidiyor. Ne kadar arzulu olursa olsun hem büyüleyici, hem de tekinsiz karakteri yüzünden NBA'de oynayamayacağına kesin gözüyle bakılıyor artık.

Iverson hakkında milyonlarca eleştiri duyabilirsiniz. Pek çoğuna ben de katılabilirim; asla egosunu dizginleyemedi, inanılmaz saha görüşünü tümüyle takımın emrine veremedi, topa sahip olmak uğruna pek çok hücumun tıkanmasına sebep oldu, fizikî yapısının da etkisiyle kazanmak için savunma yapamadı... Fakat Iverson'ın kendini tamamen oyuna adamadığını, her maçı ölüm kalım meselesi olarak görmediğini, yalnızca bencilliğiyle hatırlanacağını iddia etmek için ya maçları izlemememiş olmak ya da kusura bakmayın ama gerizekâlı olmak lazım. Modern basketbolda hiçbir oyuncu bencil olduğu için 27 sayı ortalaması tutturamaz. Hiçbir oyuncu bencil olduğu için hem takım arkadaşlarının, hem de tribünlerin sınırsız sevgisini kazanamaz.

Philly'ye döndüğü maçı hatırlıyorum. Yer yerinden oynamıştı; Iverson tekrar Philadelhia'da! Bu, insanoğlunun Ay'a ayak basması, şamanların Doğa Ana'yla bütünleşmesi, Mehdi'nin Kudüs'e girmesi gibi bir vakaydı. Bunu kelimelerle tarif etmek imkansız. Önce salondaki atmosferi hatırlatayım,

                                      

Thaddeus Young, Elton Brand, Samuel Dalembert, Allen Iverson!..

Eğer tam olarak anlayamadıysanız en iyisi sizi şöyle saha kenarına alayım,

                                      

Iverson belki de NBA Tarihi'nin en siyah oyuncusuydu. Birkaç sene evvel Simmons'ın The Book of Basketball'unu okurken bunu bir kere daha fark etmiştim.  O zamanlardan beri Iverson makalesini  tercüme etmeyi düşünüyordum. Bugüne kısmetmiş. Geçtiğimiz haftalarda "Russell vs Wilt"i de çevirdiğime göre birkaç gün içinde peygamberlik bekliyorum bu arada.

*

 

Onlarca sene geçecek ve Iverson insafsızca eleştirilecek. Bir istatistikçiler ordusu, onun kariyerini daha küçük gösterebilmek için yüzlerce farklı yola başvuracak. Olabilir. Benim için hava hoş. Fakat yalnızca şunu bilmelisiniz; Iverson sezon boyunca Kombine Bilet Testi'ni her seferinde geçmeyi başardı: Sezonluk biletleri aldığınızda fikstüre bakar ve kesinlikle kaçırılmayacak maçları işaretleyip ajandanıza notlar alırsınız. Bu maçları önemli kılan birkaç sebep vardır: rekabetler, süper yıldızlar, henüz izlemediğiniz çaylaklar ve "bu adamı seyretmeliyim" faktörü. Bitti. Başka hiçbir sebep yoktur. 1997'den 2007'ye dek Iverson her sene benim listemdeydi. Her zaman. Bu yüzden Iverson'ın galibiyet yüzdesi ya da "lig tarihindeki en iyi 50 skorer" arasında en düşük yüzdeyle oynayan basketbolcu olması(2) zerre sikimde değil. 2000'lerdeki tüm Iverson maçları, birinci sınıf bir performansı garanti ediyordu (Önemli otel ve lokantalarda yaptırılan rezervasyonlara benzetebilirsiniz.). Ve sebebi ne olursa olsun herkesten daha fazla nefes kesiciydi.

1.80 olarak listelenmişti ama 1.75'ten daha uzun değildi. Potaya her gidişinde devlerle çarpışan kısa boylu bir çocuğa benziyordu(3). Turnikeye girdiğinde akıl almaz açılar tercih eder (Iverson yapana dek asla hayal edemeyeceğiniz açılardan bahsediyorum. Onu 10 sene seyretmiş olsanız bile!) ve trafik içinde olmasına rağmen sayamayacağımız kadar çok isabet bulurdu. Maç boyu 24'te 9'la oynasa bile bir şekilde en önemli iki basketi atabilecek hünere sahipti. Üstelik yalnızca KG ve Kobe'de görebileceğiniz "şimdi hepinizin ağzına sıçacağım" gibi bir konsantrasyon yoğunluğuyla kendini oyuna adardı (Tabii bu kategorinin kralı hâlâ Jordan.). Anlayacağınız, uzun seneler boyunca ligin en göz korkutucu oyuncusu Rebecca Romjin'den daha uzun değildi. Iverson'ın all-star maçlarında 28 dakika ortalamayla oynaması ve maç sonlardında her zaman sahada olması beni şaşırtmıştır; bir gecelik koçları bile onu sinirlendirme riskini göze alamazlardı.

Medyanın tüm insanların bir sporcuya bakışını nasıl etkileyebileceğini merak ediyorsanız, Iverson'ın kariyerini hatırlayın. Onu asla anlayamayan, hatta anlamaya çalışmayan 40'lı, 50'li, 60'lı yaşlarındaki gazeteciler anti-Iverson hareketini şahlandırmış ve gazlamışlardır. Onu canlı izlemenin verdiği inanılmaz heyecanı bir kenara koyup, sıradışı varlığının (saç stili, dövmeler...) ve antrenmanlardan nefret etmesinin üstünde durdular. Koçlarla anlaşamadığı iddia edilen, topu kimseye vermediği iddia edilen, antrenmandan nefret ettiği ve takım arkadaşlarını daha iyi hâle getiremediği iddia edilen bir basketbolcunun nasıl olup da arkadaşları ve çağdaşları tarafından en çok saygı gören insanlardan biri olduğunu anlamaya çalışmadılar (İnsanlar, efsanevî bir Maya savaşçısından bahsedermişçesine hikâyeler anlatıyorlar.). Kabiliyetsiz takım yöneticileri ve vasatın da altındaki kadrolarla oynadığı gerçeğini geçiştirdiler(4). Gelmiş geçmiş en itibarlı ve etkileyici Afro-Amerikan atletlerden biri olmasını umursamadılar; NBA'i hip hop dönemine (lig hazır olsa da olmasa da) sokan bir trend belirleyici, siyahîlerle Jordan'ın bile yanına yaklaşamaycağı bir bağla etkileşim içinde olan bir sporcu... Gazeteciler, hayatım boyunca gördüğüm en büyüleyici ve karmaşık sporculardan biriyile ilgilenmiyorlardı bile: efsanevî bir parti çocuğu ve kendini ailesine adamış bir adam; çok fazla şut kullanan ama takım arkadaşlarına tamamen sadık bir basketbolcu; kendini ağır siklet gibi gösteren bir sinek siklet; sahadaki en kısa insan olmasına rağmen herkesin gözünü korkutan bir savaşçı; karanlık arkadaşlarıyla beraber hüküm giymiş ama gelmiş geçmiş en duygusal, kendini bilen ve açıkça ifade eden süper yıldızlardan (herhangi bir spor dalında) biri... Eğer dergiye makale yazmak için 70'lerden sonraki herhangi bir sporcuyla bir hafta geçirecek olsaydım, hiç düşünmeden Iverson'ı seçerdim.

Ve evet, şut yüzdesi çok iyi değildi, çok fazla şut kullanıyordu... Neyse ne. Umuyorum ki 50 sene sonra insanlar Iverson'ın herkesten daha hızlı koştuğunu, topa herkesten daha çok hakim, havadayken herkesten daha dengeli olduğunu, sürekli dayak yediği hâlde hemen ayağa kalktığını ve atletik olarak tüm zamanların en acayip yaratıklarından biri olduğunu fark edecekler.

Lisedeyken Virginia'nın en iyi amerikan futbolu oyuncusu olduğunu biliyoruz ama çok iyi bir futbolcu (soccer) da olabilirdi(5). İstediği herhangi bir spor dalını seçip olimpiyat madalyası için mücadele edecek seviyeye ulaşabilirdi. Tenis sahasında ne kadar fazla alana hakim olabileceğini düşünmek bile korkutucu. Vücudunu sahada ve saha dışında en kötü şekilde kullandı ama atletik yeteneklerini korumayı başardı (Bunu başlı başına başarı olarak niteleyemeyiz ama inanılmaz olduğunu söylemek lazım.).(6)

Ve elbette ki sıradan bir Sixers kadrosunu finallere taşıdığı için tonla krediyi hak ediyor. Pek çok süper skorer bunu başaramamıştı; Gervin, McAdoo, Dominique... Iverson hepsinden daha fiyakalıydı ve iyi takımları tamamen başka bir seviyeye çıkarabilirdi. 79 play-off'larındaki Bullets-Spurs serisinin 7. maçını ve 2001'deki Bucks-Sixers serisinin 7. maçını seyredince, Gervin ve Iverson gibi iki büyük skorer arasındaki en büyük farkın takımlarını taşımak konusunda olduğu hemen ortaya çıkıyor; Iverson adeta vahşetle takım arkadaşlarını kaldırıp(7) tribünleri elektirik çarpmışçasına hareketlendirirken, Gervin asla maçı ölüm-kalım meselesi olarak görmüyordu.

Vahşet, Jordan emekli olduktan sonra Iverson'ı her zaman diğer basketbolculardan ayırmıştır. 20'lerinde tüm ligdeki en tehditkar oyuncuydu. Herkesten daha karanlık bir yanı vardı; hiçkimsede rastlayamayacağınız, onu birdenbire The Wire karakterine dönüştüren simsiyah bir gölge. 2000'lerdeki Boston-Philly maçlarından birini hatırlıyorum. Iverson, kendisine teknik faul çalınınca inanamayarak bağırmış, hakemi skor tabelasına dek takip etmiş ve akciğerlerindeki tüm nefesi kullanarak haykırmıştı: "Fuck You!" Hakem arkasını döndü ve ikinci teknik faulu çalmak için düdüğü ağzına götürdü. Her şeyi görebiliyordum, yalnızca 25 metre önümdeydiler. Ve kızımın başı üzerine yemin ederim ki, şimdi anlatacaklarım kelimesi kelimesine yaşandı. Hakem düdüğü çalmaya başlamışken birdenbire Iverson'ın gözleri büyüdü, sinirle hakemin üstüne doğru yürümeye başladı. Park cezası yiyen birinin, cezayı ödemektense parkmetreyi kırmaya karar vermesi gibiydi. Bir saniye için havada saf şiddetin kokusunu duyabilirdiniz. Korkmuş hakem yavaşça düdüğü ağzından uzaklaştırdı ve ikinci faulü asla çalmadı. Çalamadı! Iverson yalnızca karakterinin gücüyle maçta kalmayı başarmıştı.

İnanın ki yaşananları çarpıtmıyorum. Korkutucu bir andı. Hatta korktuğumu hatırlıyorum. O'ndan önce ya da sonra hiçbir basketbol oyuncusunun hakemlere bu şekilde kabadayılık tasladığını görmedim.

Iverson düşmanca, ceberrut gibi, bugüne dek hiçkimsede olmayan kana susamış bir enerjiyle oynadı. Kelimenin tam anlamıyla acımasızdı; bir savaşçı, bir sürü lideri, bir tornado... Bugüne dek sahip olduğumuz tüm tanım ve tasvirlerin ötesinde çevik ve dengeliydi. Bazen tüm hakemleri, yalnızca varlığıyla korkutabilecek kadar deli fişekti. Ve onu canlı izlemediyseniz bunları tam olarak anlamanız mümkün değil.

Tek yıldızın Iverson olduğu ve önemli bir uzundan yoksun kadrolarla şampiyonluk kazanabilir misiniz? Elbette ki hayır. Iverson takımınızın en iyi ikinci oyucusu ve son dakikalardaki kahramanıysa şampiyonluk kazanabilir misiniz? Muhtemelen evet. Kariyerinin zirvesindeyken Iverson'ı seyretmek için bilet alır mıydınız? Almayana bacağım girsin amk. Onu asla unutmayacağım.(8)

**

(1)Yalnızca oynadığı takımlardan 154 milyon dolar kazanmış. Onlarca sponsorluk anlaşmasını hesaplamak için günler gerekli.

(2)Iverson'a karşı şunları söyeyebilirsiniz: Çok top kullanırdı (7 sezon boyunca 23+ şut kullandı.), korkunç bir 3'lükçüydü (kariyer ortalaması %31, 2002'den 2004'e dek %30'dan bile daha düşüktü.), çok fazla top kaybı yapıyordu (kariyer ortalaması maç başına 3.8; 4 sezon boyunca 4.5 eşiğini aştı.), oyun kurucu bedenine mahkum olmuş bir şutör guard'dı. Yalnızca 3'lük çizgisinin dışına ittiğinizde onu durdurma şansınız olurdu. Kötü 3'lük atan bir oyuncu bu kadar fazla 3'lük kullanmamalıydı (12 sezonda yaklaşık 3.300 şut).

(3)Ç.N: Simmons, Amerikan Futbolu'ndan bir örnek vermiş. Kısa boylu running back'lerin hücum hattına kendilerini fırlatmasına benzetiyor. Emmitt Smith gibi.

(4)Iverson Philly'de iki all-star'la oynadı: Theo Rattlif ve iyice yaşlanmış Dikembe Mutombo. Kariyerinin zirvesi hak ettiklerinden faza maaş alan oyuncularla (Eric Snow, Aaron McKie, Kyle Korver, Kenny Thomas, Marc Jackson, Brian Skinner, Greg Buckner, Tyrone Hill, George Lynch, Corlis Williamson), beklentileri karşılayamadığı hâlde çok para kazanan oyuncularla (Derrick Coleman, Keith van Horn, Sammy Dalembert, Joe Smith), tükenmiş veteranlarla (Tod MacCulloch, Toni Kukoc, Chris Webber, Glenn Robinson, Matt Geiger, Bill Owens) zedelendi.

(5)Ne zaman Dünya Kupası'na rastlasam, kendimi hangi basketbolcuların futbolda başarılı olabileceğini düşünürken bulurum. Iverson gelmiş geçmiş en iyilerden biri olabilirdi. Deron Williams büyük bir stopere dönüşebilirdi. Josh Smith kornerlerde tüm defans oyuncularının üstünden süzülüp durdurulamaz kafa vuruşları yapabilirdi. Peki LeBron'dan daha iyi bir kaleci düşünebiliyor musunuz? Kalede 2.10'luk bir ahtapotun durması gibi. Kim LeBron'a karşı gol atabilirdi? LeBron'a temel kalecilik prensiplerini öğretip futbol ligine koysak ya. İtiraf edin, böyle bir şey olsa hiçbirimiz kanalı değiştiremezdik.

(6)İkinci ağızdan anlatılan Iverson efsaneleriyle en az 100 sayfa doldurabilirsiniz: "Bir gece 10 kadınla beraber olmuş", "Bütün gece boyu içmiş ve öğlenleyin Boston'a karşı maça çıkıp 49 sayı atmış"... Her halükarda adamın uyumadığı belli. Herif bir vampir.

(7)Takım arkadaşları bu vahşî tavıra ayak uydurmadıklarında olanlar oluyordu. Muhtemelen Iverson'la oynadığı için hâlâ terapi altındaolan Keith van Horn'a sorun. Bazen Answer, kendisini yolda bıraktığı için KVH'a öyle sinirli bakardı ki, maç sonrası duşta tecavüz edeceğini sanırdınız.

(8)Ç.N: Iverson'ı sahada görememek üzücü, sivil hayata geçtiğini düşünemiyorum bile. Vahşet, şiddet ve azimle kendini paraladığı günleri hafızamdan silemiyorum. NBA'de kanaması olan basketbolcular kenarda bekler. En ufak kanamalar için bile geçerli bu kural. Bir keresinde Iverson'ın dişinin kırıldığı, maç boyu kanı yutarak oynayıp 40 sayıyla galibiyete uzandığı, birkaç saat içinde zehirlendiği için hastaneye kaldırıldığı anlatılır. Ayak bileğini burkan oyuncuların ayağa kalkması bile neredeyse imkansızdır. Iverson'ın bir keresinde iki ayak bileğini de burktuğu ve iki el parmağını kırdığı hâlde maça devam ettiği anlatılır. Galiba ben hep Iverson'ın sahada öleceğini düşünmüştüm.